Βίος Νεόφυτου Παπαναστασίου - Από την εκδήλωση τιμής προς τον Ν. Παπαναστασίου

«Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στις 31 Δεκεμβρίου 1970. Οι υπάλληλοι της Δημαρχίας καθάριζαν το κτήριο σαν να ετοιμαζόταν μια γιορτή . Ξαφνικά σταματάει μπροστά στο ισόγειο της Παλιάς Δημαρχίας μπροστά απ’ το παλιό ταχυδρομείο μία κούρσα και βγαίνει από μέσα ένας γνωστός Αλεξανδρουπολίτης ο Ευάγγελος Βογιατζής. Μετέφερε τη σορό του Νεόφυτου Παπαναστασίου που την μέρα εκείνη είχε αφήσει την τελευταία του πνοή στο Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης. Αμέσως με εντολή του τότε Δημάρχου Ελευθέριου Κακαλή άνοιξαν οι πόρτες της Δημαρχίας και ο Νεόφυτος Παπαναστασίου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Ξαναγύρισε έτσι στο χώρο εκείνο που είχε γίνει πεδίο των οραματισμών του και της ακάματης δραστηριότητας του πριν από 30 χρόνια, και όπου πριν 88 χρόνια είχε δει το φως της ζωής.

Ο Σταμάτιος Καπουσούζης, αυτό ήταν το κοσμικό του όνομα, γεννήθηκε στο Σουφλί το 1882. Γιος του ιερέα Παπαναστάση ανατράφηκε σε περιβάλλον φιλόθρησκο που το χαρακτήριζε η ηθική και η ευσέβεια. Από μικρός έδειξε ιδιαίτερη κλήση στα γράμματα γι’ αυτό όταν τέλειωσε η φοίτηση στην Αστική Σχολή Αρρένων του Σουφλίου ξενιτεύτηκε στην Αδριανούπολη όπου φοίτησε στο φημισμένο για την εποχή Γυμνάσιο της. Αποφοιτά το 1904 και προσφωνεί τους επισήμους κατά την τελετή επίδοσης των απολυτηρίων. Την ίδια χρονιά διορίζεται δάσκαλος από την Ιερά Μητρόπολη Διδυμοτείχου στην Αστική Σχολή Αρρένων στο Σουφλί, η οποία από το 1920 μέχρι και σήμερα λειτουργεί ως 2^ο Δημοτικό Σχολείο.

Δημιουργεί στο μεταξύ οικογένεια, γίνεται πατέρας, αλλά χάνει την γυναίκα του. Αποφασίζει να σπουδάσει θεολογία. Σε ένα προσωπικό του σημείωμα διαβάζουμε τα εξής: «Μετά τον θάνατον της πρώτης μου συζύγου και την παραίτησιν μου από της διδασκαλικής θέσεως εν τη Τουρκοκρατουμένη τότε γεννέτειρα μου Σουφλίου απεφάσισα να σπουδάσω θεολογίαν. Το δεύτερον έτος των σπουδών μου προυχειρίσθην εις Διάκονον. Αποφοιτήσας αριστούχος το 1909 εστάλην ως υπότροφος εις Γερμανίαν προς εξακολούθησιν των σπουδών μου. Απαιτήσει δε λαού και επινεύσει εκκλησίας προήχθην εις αρχιμανδρίτην προυχειρισθείς τοιούτος εν τω Πατριαρχικώ Ναώ Κωνσταντινουπόλεως κατά την εκεί διέλευσιν μου εις Γερμανίαν».

Εκεί στη Γερμανία σπουδάζει για 3 χρόνια φιλοσοφία στο Greiswald στην αρχή και μετά στο Βερολίνο. Επιστρέφει στην Αθήνα το 1913 και με την κήρυξη των Βαλκανικών  Πολέμων κατατάσσεται εθελοντικά ως ιεροκήρυκας στο στράτευμα. Κατά τις επιχειρήσεις για την κατάληψη της Χίου αποβιβάζεται από τους πρώτους, μπαίνει επικεφαλής εθελοντικού στρατιωτικού σώματος και παίρνει  μέρος σε πολλές μάχες. Για την δραστηριότητα του αυτή του απονεμήθηκαν 12 μετάλλια και τιμητικές διακρίσεις καθώς και ο Αργυρός Σταυρός των Ιπποτών του Σωτήρος,
ο οποίος βρίσκεται μαζί με την επιστολή που υπογράφει ο ίδιος ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στα εκθέματα της σημερινής έκθεσης.

Τελείωσαν όμως κάποτε οι πόλεμοι και ο Νεόφυτος Παπαναστασίου διορίζεται ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και καθηγητής της Γερμανικής γλώσσας σε εμπορικές σχολές. Παράλληλα ασκεί και το κοινωνικό του έργο. Είναι μέλος του Ιερού Συνδέσμου των Ιερέων της Μητροπόλεως Αθηνών, ενώ παράλληλα ιδρύει την Κοινωνικής Πρόνοια της Εκκλησίας της Ελλάδος που λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Με την ιδιότητα του αυτή ιδρύει το 1920 το Ορφανοτροφείο Βουλιαγμένης, που είναι και το πρώτο σχετικό ίδρυμα που ιδρύεται στην Ελλάδα. Εκεί συγκεντρώνει και περιθάλπει τα ορφανά των πολέμων και μεριμνά ο ίδιος καθημερινά για την εξεύρεση των πόρων της συντήρησης του. Ο ίδιος οδηγούσε το μικρό αυτοκίνητο με το οποίο κουβαλούσε τα απαραίτητα καθημερινά τρόφιμα στο Ορφανοτροφείο του. Ίσως να ήταν και ο πρώτος Έλληνας ιερωμένος οδηγός αυτοκινήτου. Γι’ αυτό και η εφημερίδα της Αθήνας «Πολιτεία» της 15 Ιανουαρίου 1921 του αφιερώνει ειδικό άρθρο με πολύ κολακευτικά σχόλια.

Το 1922 στέλνεται με ειδική αποστολή του Οικομενικού Πατριαρχείου στη Γερμανία. Υπηρετεί στην Κολωνία. Ο προϊστάμενος του Μητροπολίτης Θυατείρων κρίνοντας την δραστηριότητα του του γράφει:

«Σου οφείλεται πας έπαινος διότι επωφελούμενος της εν Κολωνία διατριβής σου κατώρθωσες να συπτήξεις τους αυτόθι ομογενείς εις κοινότητα ήτις πρώτον αυτής μέλημα έχει την σύστασιν και ίδρυσην εκκλησίας και σχολείου. Είθε ο Θεός να αυξάνει τον ζήλον σου προς δοκιμοτέραν εν τω αμπελώνα του Κυρίου καρποφορίαν». Έτσι λοιπόν ο Νεόφυτος Παπαναστασίου είναι ο ιδρυτής της πρώτης Ελληνικής κοινότητας της Γερμανίας. Στην Κολωνία ο Νεόφυτος Παπαναστασίου παράλληλα με την εκτέλεση των εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών του καθηκόντων σπούδασε Κοινωνιολογία στο εκεί πανεπιστήμιο.

Επιθυμώντας όμως να δημιουργήσει οικογένεια, πάσχοντας ψυχικά και επιθυμώντας να ζει τίμια στην κοινωνία και αρμονικά με την ψυχή του, το 1927 αποβάλλει το ιερατικό σχήμα και επιστρέφει στην Ελλάδα, όπου το 1930 στην Αθήνα επιτυγχάνει την τυπική του καθαίρεση και την έκδοση άδειας γάμου από τη Μητρόπολη Αθηνών και την τέλεση του εκεί Μυστηρίου.

Στο μεταξύ ένα χρόνο πριν, τον Αύγουστο του 1929 του προτείνεται από συμπατριώτες του να υποβάλει υποψηφιότητα Δημάρχου στις Δημοτικές Εκλογές, πράγμα που αποδέχεται και εκλέγεται με μεγάλη πλειοψηφία περί το 70%. Είναι δε ενδιαφέρον να αναφέρουμε εδώ την αφήγηση του ίδιου του Νεόφυτου Παπαναστασίου σε δημοσιογράφο για την υποψηφιότητα του. Υπάρχει στην εφημερίδα της Αθήνας «Πρωία»: «Ηκολούθησαν ιδικόν μου σύστημα κατά την εκλογήν, πρωτότυπον για την Ελλάδα. Δεν πήγα να ζητήσω ψήφο από κανέναν, δεν προσέφερα ούτε τσιγάρο. Εζήτησα μόνο να μου δώσουν 12 συνεργάτες με τα εξής προσόντα: να είναι τίμιοι, ιδεολόγοι, να μην έχουν δοσοληψίες με την Δικαιοσύνη και να είναι ζωντανοί».

Όταν εκλέχτηκε Δήμαρχος ήταν 47 ετών. Ώριμος στην ηλικία και πλούσιος σε δημιουργική εμπειρία. Η μόρφωση του, ο αδέκαστος χαρακτήρας του, η επί σειρά ετών ζωή του σε ξένες χώρες τον είχαν οπλίσει με τα πνευματικά και τα ψυχικά εφόδια με τα οποία όχι μόνο ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες των συμπατριωτών του αλλά και τις υπερακόντισε. Με τους δημιουργικούς οραματισμούς του επιχείρησε να θέσει σε πράξη ιδέες και δραστηριότητες οι οποίες ακόμη και στα σημερινά χρόνια θα ήταν δύσκολο να επιτευχθούν σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.

Αποστραγγιστικό δίκτυο στην πεδιάδα του Σουφλίου με προσωπική εργασία των κατοίκων. Άνοιξε το παλιό Οθωμανικό χαμάμ και το λειτούργησε ως δημοτικό λουτρό, στο οποίο μια φορά την εβδομάδα επιτρεπόταν η είσοδος δωρεάν, ενώ τις άλλες μέρες με χαμηλό εισιτήριο. Ίδρυσε δημοτικό ιατρείο με τμήματα προληπτικής υγιεινής.

Με την τεράστια δύναμη της πειθούς που είχε στους συνδημότες του, που τότε αντί για αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν στους δρόμους του Σουφλίου με βοδάμαξα, να επικρατεί απόλυτη καθαριότητα.

Σπουδαία σημασία αποδόθηκε από τον Νεόφυτο Παπαναστασίου και στην κοινωνική δραστηριότητα του Δήμου. Πρωτοποριακή για την εποχή του και μάλιστα για την μικρή επαρχιακή πόλη της οποίας ήταν Δήμαρχος, ήταν η άποψη του στην αποστολή της γυναίκας ως κοινωνικού παράγοντα. Η πρώτη μορφή συνοικιακών συμβουλίων, που αφαρμόζονται σήμερα, πραγματοποιήθηκε τότε με τις προτροπές του προς κορίτσια σε κάθε συνοικία που μεριμνούσαν για την καθαριότητα και τον ευπρεπισμό της περιοχής τους. Οι δημοσιογράφοι της Αθήνας εκείνη την εποχή σχολίασαν αυτή την κίνηση μαζί με την ίδρυση της οικοκυρικής σχολής που ίδρυσε ο Νεόφυτος ως πρώτο φυτώριο του γυναικείου στρατού της Σωτηρίας.

Κάτι ιδιαίτερο που ξεχωρίζει το Σουφλί και σήμερα από τις άλλες Ελληνικές πόλεις, και είναι έργο του Νεόφυτου Παπαναστασίου, είναι το Δημόσιο Βήμα απ’ όπου ομιλητές μπορούν να απευθύνονται στον πληθυσμό της πόλης και να συζητούν τα κοινά προβλήματα τους. Το βήμα είναι η περίφημη «Πνύκα» που φέρει την επιγραφή «Πνυξ Σουφλίου 1930. ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΥΕΙΝ ΒΟΥΛΕΤΑΙ;».

Από το βήμα αυτό εκτός από άλλους ρήτορες απεύθυναν προς το λαό του Σουφλίου και οι Πρωθυπουργοί Ελευθέριος Βενιζέλος, Νικόλαος Πλαστήρας, Γεώργιος Παπανδρέου και Γεώργιος Ράλλης.

Επί των ημερών του κτίστηκαν και τα Δημοτικά Σφαγεία και για πρώτη φορά έγινε δίκτυο ύδρευσης μέσα στην πόλη με δημόσιες βρύσες στους δρόμους ανά 100 μέτρα.

Για την δραστηριότητα του, τη μεγάλη του μόρφωση, τη γλωσσομάθεια και την πνευματική του ευστροφία επιλέχτηκε κι εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Παγκόσμιο Συνέδριο Κοινοτικής Υγιεινής που έγινε στην Πράγα το 1930 όπου και κατέπληξε τους συναδέλφους του για την ευφράδεια και την βαθύτητα του νοήματος του.

Επίσης, ο Νεόφυτος Παπαναστασίου συμμετείχε στο Παγκόσμιο Κίνημα της Ειρήνης, και για την πράξη του αυτή υμνήθηκε από την Γερμανόφωνη εφημερίδα «Η άλλη Γερμανία» που εκδιδόταν στη Χάγη και στο Βερολίνο, η οποία στο φύλλο της στις 8 Μαρτίου 1930 του αφιέρωσε ένα μεγάλο άρθρο. Επίσης, το 1929 ο Νεόφυτος Παπαναστασίου φιλοξένησε στο Σουφλί την αντιπροσωπία του 29^ου Παγκοσμίου Συνεδρίου της Ειρήνης που είχε πραγματοποιηθεί την ίδια χρονιά στο Βελιγράδι της Γιουγκοσλαβίας.

Δίκαια λοιπόν χαρακτηρίζεται ο Νεόφυτος Παπαναστασίου ως πρωτοπόρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σπούδασε Θεολογία στην Αθήνα, Φιλοσοφία στο Βερολίνο και Κοινωνιολογία στην Κολωνία. Και αντί να επιζητήσει να αναλάβει υψηλές Ακαδημαϊκές Θέσεις και πολιτικά αξιώματα, ήρθε και έγινε Δήμαρχος στην πατρίδα του, στην μικρή και περιφερειακή πόλη του Σουφλίου, όπου έγινε εκτός από πολιτικός, και δάσκαλος των συμπατριωτών του στις δημοκρατικές αρχές.

Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου και λίγο πριν την εισβολή των Γερμανών συνελήφθη από τις τότε αρχές κρατικής ασφαλείας επειδή κρίθηκε Γερμανόφιλος και εξορίστηκε στο χωριό Βάγια Θηβών. Εκεί με ανιδιοτέλεια ανέλαβε να διδάσκει στα παιδιά του χωριού , να μιλά προς το κοινό και να κηρύττει στην Εκκλησία.  Και όταν με διαταγή της αστυνομίας αναγκάστηκε να σταματήσει τις ομιλίες και τα μαθήματα, οι κάτοικοι του χωριού με αναφορά τους προς την Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Θηβών ζήτησαν τη συνέχιση των μαθημάτων.

Έτσι φτάσαμε στην κατοχή. Ο Νεόφυτος Παπαναστασίου επιστρέφει στο Σουφλί. Οι Γερμανικές αρχές κατοχής του πρότειναν να αναλάβει Δήμαρχος Σουφλίου. Δεν δέχτηκε. Όπως δεν δέχτηκε να προσφέρει συνεργασία στους Γερμανούς. Κυκλοφόρησαν πολλές ιστορίες σχετικά με την στάση του έναντι των Γερμανών κατά τη διάρκεια της κατοχής. Θα αναφέρουμε μόνο τρεις αντιπροσωπευτικές. Την πρώτη την αφηγούνταν ο Γιώργος Δεληκώστας, που ήταν δημοτικός υπάλληλος.

«Το 1943 ήρθε στο Διδυμότειχο το δεξί χέρι του Χίτλερ, ο Γερμανός αρχιστράτηγος Νοτιανατολικής Ευρώπης, ο οποίος σημειωτέων ήταν μαθητής του Νεόφυτου Παπαναστασίου όταν ο τελευταίος ήταν διδάκτορας στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Τον κάλεσε στο Διδυμότειχο μαζί με την αλησμόνητη γυναίκα του την Μαρία, και παρουσιάστηκε στο Γερμανό στρατηγό μπροστά σε συγκέντρωση Γερμανών αξιωματικών όλου του Έβρου. Ο αρχιστράτηγος αφού εκθείασε την προσφορά του Νεόφυτου ως διδάκτορα στην Γερμανία, τον ρώτησε για τα αισθήματα του Ελληνικού λαού έναντι των Γερμανών. Η απάντηση του Νεόφυτου ήταν:

«Ο Ελληνικός λαός σε ποσοστό 90% συμπαθούσε τους Γερμανούς μέχρι τη στιγμή που μας κηρύξατε τον πόλεμο και δώσατε την Θράκη και την Μακεδονία στους Βούλγαρους. Από τότε είναι εναντίον σας». Τότε ο Γερμανός αρχιστράτηγος σε απόλυτη αμηχανία του έδωσε το χέρι, και η γυναίκα του λέει προς τον Νεόφυτο επιτιμητικά «Νεόφυτε τι έκανες;» κι εκείνος απάντησε «Δεν θα ήμουν Νεόφυτος αν δεν έλεγα αυτά που είπα».

Η άλλη διήγηση έχει ως εξής. Κάποιος μαθητής του Νεόφυτου από το Διδυμότειχο, που διδάχτηκε απ’ αυτόν την Γερμανική γλώσσα, διορίστηκε ως γερμανομαθής σε κάποια υπηρεσία στην τότε έδρα του Γερμανοκρατούμενου Νομού, το Διδυμότειχο, κι έσπευσε περιχαρής να ειδοποιήσει τον δάσκαλο του και να τον ευχαριστήσει. Η απάντηση του Νεόφυτου ήταν η εξής: «Παιδί μου σε συγχαίρω για τον διορισμό σου, σου συνιστώ όμως να μη λησμονήσεις ότι είσαι Έλληνας και ότι από τη θέση που έχεις πρέπει πρώτιστα να αγωνίζεσαι για τα Ελληνικά συμφέροντα.

Μία άλλη διήγηση αναφέρει τα εξής. Όταν οι Γερμανοί εκτέλεσαν μία ομάδα Ελλήνων στο Σουφλί (στην τοποθεσία σήμερα όπου υπάρχει και στο σχετικό Ηρώον», την άλλη μέρα ο Νεόφυτος συνάντησε στο δρόμο τον Γερμανό διοικητή της πόλεως του Σουφλίου ο οποίος επίσης ήταν μαθητής του Γερμανία και του είπε: «Τι είναι αυτά τα καμώματα που κάνετε στο Σουφλί; Εγώ αυτά σας μάθαινα τότε;».

Είναι εξακριβωμένο άλλωστε ότι σε όλο το διάστημα της κατοχής, όχι μόνο κράτησε εθνοπρεπή στάση, αλλά βοήθησε και την Εθνική Αντίσταση, στους μαχητές της οποίας παρείχε πολύτιμες πληροφορίες που έπαιρνε μέσα από τις κοινωνικές του σχέσεις με τους Γερμανούς.

Ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια της μεταπολεμικής εποχής, ο εμφύλιος και η περίοδος περισυλλογής και ανοικοδόμησης. Δύσκολα τα χρόνια για τη διαβίωση του Νεόφυτου στο Σουφλί. Λίγοι οι μαθητές που ήθελαν να μάθουν ξένες γλώσσες και η κατάσταση τους απελπιστική.

Η ανάγκη ενός συμπληρωματικού τρόπου ζωής, αλλά και η απογοήτευση από την ανθρώπινη συμπεριφορά τον έκανε να στραφεί στην καλλιέργεια του μικρού του αγροκτήματος, που είχε μαζί με το σπίτι του κάτω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Είχε ένα εκλεκτό κοπάδι από πρόβατα όχι μόνο γιατί αυτά ήταν εκλεκτής ράτσας, αλλά γιατί ως εξαίρετος δάσκαλος είχε μάθει και σ’ αυτά έναν κώδικα συμπεριφοράς. Είχε δώσει σε όλα ονόματα και τα αποκαλούσε με αυτά. Όταν δε τον ρωτούσαν γιατί στράφηκε προς την κτηνοτροφία αυτός απαντούσε ως εξής. «Συνεννοούμαι καλύτερα με τα πρόβατα παρά με τους ανθρώπους».

Όταν πια είδε ότι η διαβίωση του στο Σουφλί ήταν πολύ δύσκολη μετακόμισε στην Αλεξανδρούπολη, παίρνοντας μαζί και τους αγαπητικούς του συντρόφους, τα πρόβατα του.

Τέλος, είναι δύσκολο να αναλογιστεί κανείς τι άφησε πίσω του αυτός ο άνθρωπος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σαν αυτόν πέρασαν άλλοι δύο άνθρωποι από αυτόν τον τόπο, οι οποίοι και αυτοί προσέφεραν πολλά μέσα από τους τομείς τους, κι είχαν κι αυτοί παρόμοια αρχή και παρόμοιο τέλος με τον Νεόφυτο Παπαναστασίου. Αυτοί είναι ο ιατρός και πολιτικός Κωνσταντίνος Κουρτίδης, και ο ποιητής και λογοτέχνης Κώστας Θρακιώτης, για τους οποίους θα κάνουμε αναφορά σε κάποια άλλη στιγμή στο μέλλον.

Ο Νεόφυτος Παπαναστασίου άνθρωπος περισσότερο της δράσης και των έντονων συναισθημάτων έζησε σχεδόν πάντα με οικονομική ανέχεια. Δίδασκε ξένες γλώσσες για να συντηρηθεί. Είχε όμως έντονο το συναίσθημα της τήρησης ενός κώδικα ηθικής που τον τηρούσε απαρέγκλιτα. Η συνέπεια στις ηθικές του αρχές ήταν που τον έκαναν να μην επιζητήσει (σαν τον Κωνσταντίνο Κουρτίδη και τον Κώστα Θρακιώτη) θέσεις υψηλές και παχυλές αμοιβές αλλά να ζει φτωχικά, να είναι εντάξει με την συνείδηση του. Έτσι λειτούργησε μέχρι το τέλος της ζωής του».

Ζήσης Φυλλαρίδης, Σουφλί 2 Σεπτεμβρίου 2012