Οι Συντεχνίες των Δουλγέρηδων - Μαστόρων της Θράκης και η σχέση τους με το Σουφλί

Το Εικόνισμα των Αγίων Ιακώβ, Δαυίδ & Ιωσήφ - Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου Σουφλίου

Οι Τουλκέρηδες ή Δουλγέρηδες είναι παραφθορά της τουρκικής λέξης Dülger η οποία ουσιαστικά έχει τριπλή έννοια: Σημαίνει ταυτόχρονα, ξυλουργός, χτίστης, και πετράς. Αυτές ήταν άλλωστε και οι τρεις ιδιότητες των δουλγέρηδων. Βέβαια, στην Ελληνική γλώσσα με την λέξη "Δουλγέρης" νοείται το μέλος της αδελφότητας - συντεχνίας των Δουλγέρηδων, η οποία δραστηριοποιούνταν στην Θράκη κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

        Οι δουλγκέρηδες της Φιλιππούπολης, της Αδριανούπολης, της Μαδύτου, του Σουφλίου, του Διδυμοτείχου, της Βιζύης, των Σοφίδων μπορούν επάξια να πάρουν τη θέση τους πλάι στους Ηπειρώτες, Δυτικομακεδόνες, και Πελοποννήσιους μαστόρους.

     Το καλάθι (Τσιαμπί) με τα Δουλγέρικα εργαλεία στην εικόνα των Αγίων Ιακώβ, Δαυίδ & Ιωσήφ - Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου Σουφλίου

Οι κτιστάδες και οι πετράδες της Ανατολικής Θράκης και της Ανατολικής Ρωμυλίας με τα συνεργεία τους έχουν αφήσει στο χρόνο μοναδικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα: αρχοντικά, εκκλησίες, μοναστήρια, πύργους, γέφυρες, βρύσες. Ιδιαίτερα το κτίσιμο ενός γεφυριού θεωρούνταν σημαντική πράξη προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό αντανακλάται και στη θρακική ιδιωματική έκφραση «Μεγάλο γεφύρι έκανε» που χρησιμοποιούνταν για κάποιον που έκανε ένα μεγάλο καλό.

 Η συντεχνιακή οργάνωση των δουλγέρηδων δεν ήταν παρά τμήμα της κυρίαρχης πρακτικής, εφόσον η Οθωμανική νομοθεσία είχε κατοχυρώσει το θεσμό των συντεχνιών με προστατευτικά διατάγματα, ακολουθώντας τη βυζαντινή νομοθεσία. Οι βιοτεχνικοί συνεταιρισμοί στα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν γνωστοί με την αραβική λέξη ισνάφ ή εσνάφ και με την αραβική ρουφέτ. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης μαρτυρείται η ύπαρξη συντεχνιών σε μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη και η Θεσσαλονίκη.

     Ο Άγιος Ιωσήφ κρατάει τον Πήχη και τον Διαβήτη, σύμβολα της εργασίας των Δουλγέρηδων 

Η δομή της αδελφότητας - συντεχνίας των τεκτόνων Δουλγέρηδων της Θράκης

Οι καλφάδες συνήθιζαν να κρατούν στο ένα τους χέρι ένα ξύλινο πήχυ σα σύμβολο της ιδιότητάς τους και ήταν πρόσωπα που σέβονταν ιδιαίτερα τόσο οι τεχνίτες που εργάζονταν μαζί τους όσο και η υπόλοιπη κοινωνία (Παπαχριστοδούλου 1947-48:271).

Ο κάθε μάστορας έφερε πίσω του πάνω στη ζώνη ένα σκεπάρνι ως σύμβολο της ιδιότητάς του. Οι μάστορες που συμμετείχαν στις συντεχνίες είχαν ο καθένας τα δικά του μπουλούκια (bölük) που αποτελούνταν από ειδικευμένους εργάτες: σοβατζήδες, μαδεμτζήδες, μαραγκούς, πελεκάνους, ζωγράφους, ξυλογλύπτες κλπ. Η φάση της μαθητείας ήταν απαραίτητη για να προχωρήσει ένας νέος επαγγελματικά σε κάποια εξειδίκευση. Τα τσιράκια εργάζονταν για δύο χρόνια αμισθί και κατόπιν έναντι χαμηλού μισθού (ρόγα) για πολλά χρόνια. Από την υπακοή και το ζήλο που θα επεδείκνυαν εξαρτιόνταν η άνοδός τους στη βαθμίδα του βοηθού (κάλφα).

Ο μεγαλύτερος βοηθός ονομάζονταν πρωτοβοηθός ή πρωτόκαλφας. Αφού συγκέντρωνε το απαραίτητο χρηματικό ποσό, ένας βοηθός μπορούσε να ζητήσει από τη γενική συνέλευση της συντεχνίας να προβιβαστεί, έτσι ώστε να μπορέσει να κάνει δικές του δουλειές. Αν η συνέλευση συμφωνούσε, αναγορεύονταν σε μάστορα. Μετά την αναγόρευση των νέων μαστόρων ακολουθούσε γλέντι και δείπνο. Για το σκοπό αυτό στα γραφεία της συντεχνίας υπήρχαν αγγεία για μαγείρεμα και τραπέζια (Παπαχριστοδούλου 1951:59-60).

Τα μέλη της συντεχνίας φαίνεται ότι συγκεντρώνονταν σε ιδιόκτητο χώρο (το εργαστήρι), το οποίο και ενοικίαζαν σε κάποια οικογένεια. 

Φημισμένοι ήταν οι μαστόροι από τη Μάδυτο, στον Ελλήσποντο της Ανατολικής Θράκης. Οι Μαδυτινοί μαστόροι ήδη από το 17ο αιώνα εργάζονται σε μακρινά μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

                           Εικόνισμα του Δικαίου Ιωσήφ - Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Σουφλίου

Η παρουσία των Δουλγέρηδων στο Σουφλί

Στο Σουφλί η δραστηριότητα των δουλγκέρηδων κατά το 19ο αιώνα μαρτυρείται από την προσφορά δύο εικόνων προς την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Γεωργίου αντίστοιχα. Στο Άγιο Αθανάσιο σε μία εικόνα του αριστερού τέμπλου, παριστάνονται οι άγιοι Ιακώβ, Δαβίδ και Ιωσήφ, στην οποία ο Άγιος Ιωσήφ με το αριστερό χέρι κρατάει έναν διαβήτη, ενώ με το δεξί έναν χάρακα. Στην άκρη της εικόνας στο κάτω μέρος υπάρχει ζωγραφισμένο ένα καλάθι με τα εργαλεία των μαστόρων. Στο κάτω μέρος της εικόνας υπάρχει η αφιέρωση: «Αφιερώθη η παρούσα εικών εξόδων του ευλογημένου Ρουφετίου Τουλκέρηδων έτος 1848». Στον δε Άγιο Γεώργιο, η εικόνα του Δικαίου Ιωσήφ στο αριστερό μέρος του τέμπλου, φέρει ένα τραπέζι με τα εργαλεία των Δουλγέρηδων, και παρουσιάζει τον Άγιο Ιωσήφ να κρατάει έναν μεγάλο χάρακα, αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της τέχνης των Δουλγέρηδων. Στο δε κάτω μέρος της εικόνας υπάρχει η εξής αφιέρωση: «Ετελέσθη η εικών αυτή δι’ εξόδων του τιμιοτάτου συναφίου των Τουλκέριδων  εν έτει 1862».

   Τα τραπέζι με τα Δουλγέρικα εργαλεία - Εικόνισμα Δικαίου Ιωσήφ, Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Σουφλίου

Η άλλη εικόνα στην οποία παρουσιάζονται στοιχεία για την παρουσία της συντεχνίας των Δουλγέρηδων είναι αυτή του Δικαίου Ιωσήφ που βρίσκεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Εδώ ο Δίκαιος Ιωσήφ παρουσιάζεται να κρατάει έναν πήχη (σύμβολο της συντεχνίας των μαστόρων Δουλγέρηδων), ενώ δίπλα του διακρίνεται το τραπέζι που φέρει τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στο επάγγελμα τους. Και εδώ στο κάτω μέρος της εικόνας βρίσκεται η επιγραφή που μαρτυράει την ταυτότητα των δωρητών της: "ΕΤΕΛΕΣΘΗ Η ΕΙΚΩΝ ΑΥΤΗ ΔΙ' ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΤΑΤΟΥ ΣΥΝΑΦΙΟΥ ΤΩΝ ΤΟΥΛΚΕΡΙΔΩΝ ΕΝ ΕΤΕΙ 1862".

Φωτογραφίες - Κείμενο: Ζήσης Φυλλαρίδης