Σουφλί, ένα νοσταλγικό «δασκαλοχώρι» - Εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Σουφλίου, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης-Έβρου και το περιοδικό «Βορέας»

«Η εκπαιδευτική παράδοση του Σουφλίου» ήταν το θέμα εκδήλωσης που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Σουφλίου, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης-Έβρου και το περιοδικό «Βορέας», για να τιμήσουν μια ιδιαίτερη παράδοση της μεταξένιας πολιτείας που είναι επίσης ένα ονομαστό «δασκαλοχώρι». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε μετά το σχετικό αφιέρωμα του «Βορέα», το οποίο έγινε στη μνήμη δυο σημαντικών παραγόντων της εκπαιδευτικής παράδοσης του Σουφλίου της δασκάλας Σταμάτας Τόλκα, η οποία πέθανε πριν 60 χρόνια, το 1950, και του Λεωνίδα Τερζούδη, ο οποίος γεννήθηκε πριν 100 χρόνια, το 1910.

Το Σουφλί ως Δασκαλοχώρι (1860-1960): Η εκπαιδευτική ιστορία του Σουφλίου

«Ο πόλεμος παρασέρνει τα πάντα σαν χείμαρρος, τα σκορπάει εδώ κι εκεί. Μόνο την παιδεία δεν μπορεί να αποσπάσει και να την πάρει μαζί του» Πλούταρχος, Περί Παίδων Αγωγής

Το Σουφλί εκτός από τον τίτλο της «πόλης του μεταξιού» φέρει και έναν άλλο εξίσου σημαντικό τίτλο, ο οποίος συνδέεται εδώ και χρόνια με την ιστορία αυτού του τόπου. Είναι ο τίτλος «Δασκαλοχώρι» όπως συνήθιζαν να λένε οι παλαιότεροι, ένας τίτλος που όπως προκύπτει μέσα από το πέρας όλων αυτών τω χρόνων, κάθε άλλο παρά τυχαία δόθηκε στο Σουφλί. Άλλωστε όπως γνωρίζουμε η προσφορά των παλαιών δασκάλων και εκπαιδευτικών του Σουφλίου ήτανε κάτι περισσότερο από μεγάλη, καθώς η ζωή τους, εκτός από την φιλεκπαιδευτική τους δραστηριότητα συνδέθηκε και με ένα βαθύ πολιτιστικό έργο. Ένα έργο που αν και πραγματοποιήθηκε κυρίως στο δεύτερο μισό του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ωστόσο το αντίκτυπο του στο σημερινό πολιτιστικό γίγνεσθαι είναι κάτι περισσότερο από εμφανές. Αν και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν εκείνη την περίοδο στερούνταν τις σύγχρονες μεθόδους της παιδαγωγικής, και αντιθέτως χαρακτηριζόταν από μία ιδιαίτερη αυστηρότητα προς τους μαθητές, ωστόσο οι διδάσκαλοι αυτοί στάθηκαν στο σύνολο τους αντάξιοι της ιστορικής στιγμής που ζούσε τότε η Ελλάδα. Και αυτό διότι με την ένθερμη διδασκαλία τους αλλά και την προσήλωσή τους στα ηθικά διδάγματα του Ελληνισμού διατήρησαν στα δύσκολα εκείνα χρόνια υψηλό το εθνικό φρόνημα των παιδιών της χώρας, και συνάμα έβαλαν τις βάσεις για ένα συμπαγή μορφωτικό και πνευματικό υπόστρωμα που αποτέλεσε την αρχή της πνευματικής άνθησης στην πόλη του Σουφλίου τα επόμενα χρόνια.

Ζήσης Φυλλαρίδης, Ερευνητής 

Σουφλί

Η ξακουστή δασκαλομάνα πόλη

Σε πολλές της ζωής πτυχές σε τομείς του βίου πολλούς, με πρωτοποριακή, έχουν επικυρώσει, σφραγίδα, την ιστορική τους διαδρομή οι Σουφλιώτες.

Παράλληλη και η φήμη της πατρίδας τους, στα πέρατα της Χώρας, έχει επιβλητικά διαδοθεί.

Όμως, τη μοναδική, στο Πανελλήνιο θα έλεγα, πρωτιά κατέχει το Σουφλί μας στην ανάδειξη πολυάριθμων εκπαιδευτικών.

Οι Καθηγητές, οι Νηπιαγωγοί, και προπαντός οι Δάσκαλοι αποτελούν, σε αριθμό, σε πλήθος, κάτι το πρωτόγνωρο, άμα τ’ αντιστοιχίσεις με τον πληθυσμό της πόλης.

Υπερβολή δεν θα ’ταν ο ισχυρισμός ότι τα πλιότερα σπιτικά έχουν κρυφή την καύχηση για κάποιο βλαστάρι τους, π’ ανήκει στη μεγάλη, των πλαστουργών της νέας γενιάς, οικογένεια.

Η δυσπιστία για τα γραφόμενα αναμενόμενη, θεμιτή. Γιατί το γεγονός είν’ απ’ τα σπάνια. Φυσικό επακόλουθο, λοιπόν, η καθ’ αμφιβολία.

Παρ’ όλα ετούτα, δεν αναιρείται η περίπτωση, που είναι πέρα για πέρα αληθινή.

Του φαινόμενου ποια η εξήγηση;

Απλά: Στη φτώχια, στην ένδεια βουτηγμένοι οι γονιοί μας, δεν μπόραγαν να εφοδιάζουν, με τ’ απαιτούμενα λεφτά, τα χρειαζούμενα υλικά μέσα, σε μέρη μακρινά, Θεσσαλονίκη –Αθήνα, τα παιδιά τους. Τα στιμόνια τους κοντά. Δεν βάσταγαν τα κότσια τους να χρηματοδοτούν σπουδές μακρόχρονες, τετραετείς και βάλε.

Κι εξοπλισμένοι ας ήμασταν με αρετές πνευματικές, μ’ άριστες ικανότητες. Κι ας μπόραγαν πολλοί από μας να μπουν σε κάποια Ανώτατη Σχολή, και με πτυχίο να ’βγουν Επιστήμονες μεγάλοι και τρανοί.

Λίγοι μια τέτοια τύχη είχαν, αφού οι δικοί τους, με ζόρισμα στα έχια τους, στέλναν επιχορήγηση, ας πούμε, κάπως επαρκή.

Έτσι, κατηφορίζαμε στην Αλεξανδρούπολη, μας ήταν βολικό, χιλιόμετρα εβδομήντα (70) μόλις πιο κάτω, τα Σουφλιωτόπουλα κι εκεί, σε δυο χρονάκια μέσα, σπουδάζαμε ειδικότητα, γινόμασταν δάσκαλοι.

Του Έβρου η πρωτεύουσα σιμά. Τα νοίκια –δυο, τρεις συσπουδαστές σ’ ένα δωμάτιο- υποφερτά.

Η μάνα, απ’ το Σουφλί, το ζυμωτό τετράκιλο καρβέλι, κάθε ’βδομάδα έστελνε μ’ όποιο μπορούσε τρόπο. Μαζί, λίγα αυγά, λίγο τυρί πηγμένο απ’ τα χέρια της, αρμέγοντας γελάδα ή κατσίκα, σε βάζο πετιμέζι, λίγα ριτσέλια σ’ άλλο, αμύγδαλα, καρύδια κι άλλες τόσες λιχουδιές, που η αγάπη της η απέραντη κι η μέριμνα αδιάλειπτα ετοίμαζε, όλα ετούτα τ’ αγαθά ήταν τ’ αναμενόμενα καλούδια, που με λαχτάρα και χαρά λαβαίναμε στο Πρακτορείο Κ.Τ.Ε.Λ. ή στο Σταθμό του τραίνου.

Φτηνή η ζωή στην πόλη τ’ Αλεξάνδρου. Κι εμείς προσαρμοσμένοι στης φτώχιας τα δεινά, με δίχως απαιτήσεις, ολιγαρκείς, πέφταμε με τα μούτρα στο διάβασμα και τις σπουδές.

Στόχος μας: το πτυχίο μέσα στη διετία. Κι απέκει, να ’ρθει ο διορισμός, όσο γινόταν σύντομα, σε κάποιο σκολείο, όπου και να ’ταν, με το μιστό να συνεισφέρουμε στα βάρη της φαμίλιας. Γιατί και άλλο αδέρφι μας για δάσκαλος έβαζε ρότα.

Και ήταν οικογένειες πολλές, που είχαν και δύο και τρεις, ακόμα, στης παιδείας το Ναό λειτουργούς.

Ο διορισμός δεν άργιε. Για τ’ς άντρες μεσολαβούσε η θητεία στο Στρατό. Οι γυναίκες, τον άλλο κι όλας χρόνο, τον όρκο δίνανε του Έλληνα Εκπαιδευτικού.

Όλοι, ακαταπόνητα, με θέρμη ψυχής, αλιγόστευτο ζήλο, φλόγα νεανική σε σκολειά της Θράκης ή σταλμένοι όπου αλλού της Επικράτειας, δίνουνε φως, προσφέρουν μόρφωση, παρέχουν αγωγή, χαρακτήρες σμιλεύουν. Ψυχούλες αγνές κι άπλαστες παίρνουν στα χέρια τους κι Ανθρώπους πλαστουργούν.

Την ίδια ακολούθησαν τακτική και οι συμμαθητές απ’ τα περίχωρα. Δεκάδες μετριούνται δάσκαλοι –νηπιαγωγοί –καθηγητές απ’ τα χωριά ολόγυρα.

Η παραγωγική σχολή «Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία» σαν κλωσσαρά επώαζε κι έβγαζε, κάθε χρόνο, μελλοντικούς της κοινωνίας φωτοδότες και ταγούς.

Για τ’ αληθές των λόγων, να καταγράψω επιχειρώ, ονομαστικά, όσους θυμάμαι της αγωγής εργάτες, π’ ανήκουν στη γενιά μου, κι όσους παλιότερα είχαμε μεις, σα σκολιαρόπουλα Δημοτικού, πνευματικούς γονιούς –έτσι τους νοιώθω ακόμα- απ’ όποιους τη διαδοχή αναλάβαμε να συνεχίσουμε τ’ άυλο έργο τους και, όσους με τη σειρά τους τη δάδα πήραν από μας.

Χωρίς να έχει μέσα γαμπρούς και νύφες Σουφλιωτών, π’ αντάμωσαν τη μοίρα τους μ’ αυτήν συναδέλφους τους, και κάναν ζευγάρια ταιριαστά, μ’ ενδιαφέροντα ίδια, είν’ ο κατάλογος μακρύς.

Θα τον αφήσω άκλειστο. Γιατί, ποιος ξέρει;

Κάποιος, απ’ τη νεώτερη φουρνιά, μπορεί να συνεχίσει ό,τι στη μέση αφήνω. Κι αφτουνού, ίσως άλλος….

Και κάτι ακόμα:

Αν παραλείψω, αν αστοχήσω μερικούς, και πικραθούν, θα γένει αυτό αθέλητα. Γιατί, ένα μυαλό και εκείνο λαβωμένο από τα έρμα γηρατειά –το νούμερο τρανό- ποιόν πρώτα να θυμάται;

Ζητώ συγγνώμη. Με τη μεγαθυμιά τους, ας μου σχωρέσουνε ετούτη την παράλειψη. Ίσως άλλη φορά έρθουν κι αυτοί στο νου μου και υπόσχομαι δεν θα τους αδικήσω.

Ευχαριστώ.-

Απόστολος Π. Κακαλής* 

* Ο Απόστολος Α. Κακαλής κοιμήθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 1999 αφήνοντας τον κατάλογο πραγματικά ανοιχτό, χειρόγραφο, κι αδημοσίευτο.

Σουφλί, ένα νοσταλγικό «δασκαλοχώρι»

Ο δάσκαλος Λεωνίδας Τερζούδης γεννήθηκε στο Σουφλί στις 25/5/1910. Φοίτησε στο γυμνάσιο Σουφλίου και στο τριτάξιο διδασκαλείο Αλεξανδρούπολης. Διορίστηκε δάσκαλος το 1928 και δίδαξε διαδοχικά στο Δωρικό, στο Λυκόφωτο και στα Γ΄ και Β΄ δημοτικά σχολεία Σουφλίου.

Υπήρξε ξεχωριστή προσωπικότητα με πολλά θετικά χαρακτηριστικά (άρτια κατάρτιση, μεράκι, υπομονή), ιδανικά για το επάγγελμα του δασκάλου. Λάτρευε τη μάθηση την πολύπλευρη ενημέρωση και μελετούσε αδιαλείπτως τις εξελίξεις της παιδαγωγικής της ψυχολογίας και τους σύγχρονους τρόπους διδασκαλίας. Ήθελε να συμβάλλει όχι μόνο στην πνευματική εξέλιξη των μαθητών του αλλά και στην σωματική και ψυχική τους ακεραιότητα.

Η διδασκαλία του υπήρξε κάθε μέρα υποδειγματική, άρτια προετοιμασμένος ενθάρρυνε τους μαθητές του να μαθαίνουν, να αυτενεργούν, να αποκτούν εμπειρίες συμμετέχοντας στην κάθε διδασκαλία, αποτέλεσμα οι μαθητές του (ιδίως οι μετέπειτα δάσκαλοι) να τον έχουν σαν πρότυπο.

Η δράση του δάσκαλου Τερζούδη δεν σταματούσε στην σχολική αίθουσα. Πρωτοστάτησε στις σχολικές γιορτές, στις εθνικές επετείους και κυρίως στις θεατρικές παραστάσεις και τις γυμναστικές επιδείξεις.

Οι ομιλίες του στις εθνικές γιορτές πάντα λογοτεχνικότατες εμπεριστατωμένες σε ακριβή γεγονότα και καταστάσεις ενθουσίαζαν και ικανοποιούσαν και το πλέον πνευματικό και δύσκολο ακροατήριο.

Πιστεύοντας βαθιά ότι το θέατρο ανεβάζει το πολιτιστικό επίπεδο συνέχισε τη θεατρική κίνηση στο Σουφλί ανεβάζοντας με ταλαντούχους συνεργάτες πολλά αξιόλογα θεατρικά έργα.

Ο δάσκαλος Λεωνίδας Τερζούδης ήταν ένας από τους έλληνες που έγραψαν το έπος του 1940. Σαν έφεδρος αξιωματικός πολέμησε με τόλμη και ηρωισμό στις ένδοξες μάχες στα βουνά της Ηπείρου.

Η ομιλία του σε εθνική εορτή, «η πολεμική αρετή των ελλήνων» σημάδεψε διαχρονικά την εποχή εκείνη. Στα χρόνια της κατοχής παρόν και πάλι στον ένδοξο αγώνα της εθνικής αντίστασης στα βουνά του Έβρου και της Ροδόπης, μάχεται σκληρά μαζί με άλλους πατριώτες για την απελευθέρωση της ακριτικής μας περιοχής από τους σκληρούς κατακτητές.

Πολλά χρόνια μετά μαζί με τον δάσκαλο Φώτη Βλάχο συγκέντρωσε πληροφορίες και κατέγραψε τα γεγονότα της εθνικής αντίστασης σε ένα βιβλίο, τα έσοδα του οποίου διατέθηκαν στην ανέγερση του μνημείου της εθνικής αντίστασης του Έβρου στην Αλεξανδρούπολη.

Ο Λεωνίδας Τερζούδης ήταν παντρεμένος με τη δασκάλα Ζαφειρώ Αραμπατζή. Πέθανε πριν δυο χρόνια το 2008, στην Αθήνα.

Η εκπαιδευτική παράδοση του Σουφλίου ΒΟΡΕΑΣ, τεύχος 58, Απρίλιος 2010

Σταμάτα Τόλκα: Η πρώτη δασκάλα του Σουφλίου

Η Σταμάτα Τόλκα γεννήθηκε στο Σουφλί το 1866.

Ξεχώριζε για την πνευματικότητά της και για το λόγο αυτό επελέγη από τη Δημογεροντία Σουφλίου ως η καταλληλότερη και στάλθηκε στη «Ζαρίφειο Παιδαγωγική Ακαδημία Φιλιππουπόλεως» όπου εσπούδασε δασκάλα, παίρνοντας άριστα σε όλα τα μαθήματα.

Είναι η πρώτη δασκάλα που εδίδαξε για πολλά χρόνια στο Παρθεναγωγείο Σουφλίου (Σημερινό 1ο Δημοτικό Σχολείο) φωτίζοντας με τις γνώσεις της τις μαθήτριές της και φρονηματίζοντές τες με τον ηθικό χαρακτήρα της.

Οι Σουφλιώτες την εκτιμούσαν πολύ και με σεβασμό αναφέρονται στην προσωπικότητά της.

Έφυγε από τη ζωή το 1950, πριν 60 χρόνια.

Κώστας Θρακιώτης Πολύτιμη ψηφίδα της εκπαιδευτικής παράδοσης του Σουφλίου

Πολύτιμη ψηφίδα της εκπαιδευτικής παράδοση ο Κώστας Θρακιώτης («ο λυρικός ποιητής της γενιάς του 1930»), κατά κόσμον Θαλής Προδρόμου, γιος του σχολάρχη Θεοδοσίου Προδρόμου (από τους πρώτους διευθυντές της Λεονταριδείου Σχολής Δεδέαγατς-Αλεξανδρούπολης) και της Σουφλιώτισσας δασκάλας Πηνελόπης Προδρόμου. Και ο Κώστας Θρακιώτης πέρασε από την εκπαίδευση και δίδαξε επίσης σε Δραματικές σχολές.

Σημαντικοί Σουφλιώτες Δάσκαλοι

Σύμφωνα με τον Ευστράτιο Φούσκα, πρόεδρο του Συλλόγου Σουφλιωτών Θεσσαλονίκης και συνταξιούχο δάσκαλο οι σημαντικοί Σουφλιώτες δάσκαλοι ήταν οι:

Χρήστος Παπασταματίου

Νικόλαος Κιρκινέζης

Δημήτρης Σεϊτανίδης

Κωνσταντίνος Βογιατζής

Ρεπορτάζ: Σταύρος Παπαθανάκης

rissos@otenet.gr